Bakü'de Türk dünyası konferansı: 100 yıllık Türkoloji ilkeleri hedefe yürüyor

Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi (AMEA) Riyaset Heyeti binasında, Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi ile Türkiye Cumhuriyeti Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumuna bağlı Türk Dil Kurumunun ortak organizatörlüğüyle, “Dünden Bugüne Birinci Türkoloji Kurultayı: Genel Türk Beşeri Bilim Düşüncesinin 100 Yılı ve Perspektifleri” konulu bilimsel konferans düzenlendi.

Etkinliğe AMEA Başkanı Prof. Dr. İsa Habibbeyli, Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr.Osman Mert, AMEA Riyaset Heyeti üyeleri, bilimsel kurum ve kuruluşların yöneticileri, genç bilim insanları, Türk halklarıyla ilgili araştırmalar yapan akademisyenler ve ilgili kişiler katıldı.

Konferans katılımcıları, öncelikle AMEA’da Türk dünyası üzerine yapılan araştırmaları yansıtan yayınlardan oluşan sergiyi gezdi.

Etkinliği açılış konuşmasıyla açan akademisyen İsa Habibbeyli, Birinci Türkoloji Kurultayı'nın 1926 yılının 26 Şubat - 6 Mart tarihleri arasında, bugün konferansın yapıldığı AMEA Riyaset Heyeti’nin Büyük Konferans Salonunda gerçekleştiğini belirtti.

Kurultayın Türk halklarının milli uyanış ve öz farkındalık tarihinde önemli bir rol oynadığını ifade eden Habibbeyli, Kurultay’da Türk halklarının tarihi, edebiyatı, dili, alfabesi, toponimi, etnografyası, sanatı ve benzeri konularda kararlar alındığını, bu nedenle birçok katılımcının acımasız Sovyet yönetimi tarafından sürgün edildiğini, bazılarının ise kurşuna dizildiğini söyledi.

Daha sonra, Sovyet yönetiminin Türk halklarının birlik ve dayanışmasından, milli uyanışından korkarak Türkolojiyi bilinçli bir şekilde yalnızca dilbilim olayı gibi göstermeye çalıştığını ifade eden Habibbeyli, Sovyet döneminde Bakü Devlet Üniversitesi Türkoloji Kürsüsü ile AMEA Dilbilim ve Şarkiyat Enstitülerinin yalnız Türk dillerini incelediğini vurguladı.

Birinci Türkoloji Kurultay’ın fikirlerinin tüm yasaklara rağmen unutturulamadığını belirten akademisyen, Kurultayın milli düşüncenin ve genel Türk birliğinin temellerini attığını dile getirdi.

100 yıl önce Kurultay’da ortaya konan fikirlerin bugün Türk Devletleri Teşkilatı örneğinde gerçekleşmekte olduğunu, teşkilatın en önemli hedeflerinden birinin Türk halklarının birliği ve dayanışması olduğunu söyledi.

Ayrıca Kurultay’ın ortak alfabe fikrinin, 2024 yılında Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) tarafından kurulan Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu toplantısında kabul edildiğini hatırlattı.

Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in Türk dünyasını “bizim ailemiz” olarak nitelendirdiğini belirten Habibbeyli, bunun Türk halklarına verilen en yüksek değerin ifadesi olduğunu vurguladı.

Bugün Azerbaycan’ın Türk Devletleri Teşkilatı üyesi olarak Türk dünyasında alınan kararlarda, birliğin ve dayanışmanın güçlendirilmesinde önemli bir rol üstlendiğini söyledi.

Devlet başkanının öncelikli ilan ettiği bu politikaya uygun olarak AMEA’da gerekli adımların atıldığını dile getiren Habibbeyli, Akademi bünyesindeki birçok kurumda Türk dünyasının tarihini, edebiyatını, folklorunu, dilini, müziğini, arkeolojisini ve felsefesini inceleyen bölümlerin faaliyet gösterdiğini, Türk dünyasının bilimsel ve yükseköğretim kurumlarıyla güçlü iş birliği ilişkilerinin kurulduğunu ve genişletildiğini ifade etti. Bu adımların, Türk halklarının bilimsel ve kültürel entegrasyonu açısından son derece önemli olduğunu belirtti.

Birinci Türkoloji Kurultay’ın akademisyen Nizami Ceferov ve profesör Mahire Hüseynova gibi araştırmacılar tarafından derinlemesine incelendiğini belirten Habibbeyli, bu alanda tezlerin ve monografilerin yazılmasının da gerekliliğine değindi.

Habibbeyli, Kurultay’ın 100. yıl dönümünün görkemli bir şekilde kutlanması için AMEA Riyaset Heyeti tarafından karar alındığını, bugünkü konferansla bu kutlama etkinliklerinin başladığını söyledi.

Ülkede Türk halklarıyla ilgili yapılan araştırmaların gelecekte AMEA bünyesinde Türkoloji Enstitüsünün kurulması gerekliliğini ortaya koyduğunu ve sürecin bu yönde ilerlediğini ifade etti.

Habibbeyli, konferansta değerli bildirilerin sunulacağını belirterek, etkinliğin Türk dünyasında Türkoloji araştırmalarının genişlemesine katkı sağlayacağını söyledi.

Açılış konuşmasının ardından Birinci Türkoloji Kurultay katılımcılarının hatırası bir dakikalık saygı duruşuyla anıldı.

Konferansta Birinci Türkoloji Kurultay hakkında bir video sunumu gösterildi.

Ardından Türk Kültürü ve Miras Vakfı Başkanı Prof. Aktotı Raimkulova’nın tebrik mesajı okundu.

Etkinlikte, Azerbaycan Atatürk Merkezi Direktörü Akademisyen Nizami Ceferov, “Türklerin Birinci Türkoloji Kurultayı veya Birinci Türkoloji Kurultayda Türkler” başlıklı konuşmasında, Kurultay’ın tüm yönleriyle samimi bir olay olduğunu ve psikolojik, toplumsal içeriği açısından hiçbir şüphe doğurmadığını belirtti.

Ceferov, Kurultay’da ele alınan konuların Türk halklarının son 100 yılda dile getirdiği düşünceleri yansıttığını, bu fikirlerin zamanında İsmail Bey Gaspıralı, Vasili Radlov ve diğerleri tarafından da ifade edildiğini söyledi.

Ayrıca Kurultay’ın bilimsel liderinin büyük Türkolog Bekir Çobanzade olduğunu, Kurultay sırasında ortaya çıkan tüm meselelerin onunla tartışıldığını ifade etti. Kurultay’ın Türk halklarının ideallerinin bir sonucu olduğunu da vurguladı.

Daha sonra etkinliğin düzenleyicilerinden biri olan Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Osman Mert, “1926 Bakü Birinci Türkoloji Kurultayından Günümüze Türk Dünyasında Ortak Alfabe Meselesi” konulu bir sunum yaptı.

Böyle bir etkinliğin düzenlenmesinden dolayı memnuniyetini dile getiren Osman Mert, Kurultay’ın Türk halklarını bir araya getirmeyi amaçlayan tarihi bir olay olduğunu belirtti. Bu Kurultay’ın Türk dünyası tarihinde bir dönüm noktası olduğunu, fikirlerinin Türk dünyasının ortak hafızası, dili ve kültürünün yaşatılması açısından geleceğe aktarılması gerektiğini vurguladı.

Halk şairi Sabir Rüstemhanlı ise “Birinci Türkoloji Kurultay Hakkında Söz” başlıklı konuşmasında, Azerbaycan Milli Bilimler Akademisinin halkımızın bilimsel düşüncesinin her zaman merkezi olduğunu ifade etti.

Azerbaycanlı bilim insanlarının Sovyet döneminde bile Türkolojiyi yaşatmak için çalıştıklarını, uzun yıllardır yayımlanan “Türkoloji” dergisinin bunun bir kanıtı olduğunu söyledi.

Rüstemhanlı, Kurultay’ın Türk halklarının milli kimlik bilincinin oluşmasında önemli bir rol oynadığını, ancak zaman zaman bu fikirlerin kasıtlı olarak siyasallaştırıldığını ve asıl amacından saptırılmaya çalışıldığını belirtti.

Konferansta ayrıca, AMEA Nesimi adına Dilbilim Enstitüsü Müdürü Prof. Nadir Memmedli “Birinci Türkoloji Kurultay Belgelerde” ve Azerbaycan Diller Üniversitesi danışman profesörü Adil Babayev “Birinci Türkoloji Kurultay ve Türk Dünyası” başlıklı sunumlar yaparak Kurultay üzerine yürüttükleri araştırmalar hakkında bilgi verdi.

Bunun yanı sıra, AMEA Tarih ve Etnoloji Enstitüsü Müdürü Prof. Kerim Şükürov ile Nesimi adına Dilbilim Enstitüsü Eski Diller ve Kültürler Bölüm Başkanı, Filoloji Bilimleri Doktoru Prof. İlhamı Cefersoy da konuşmalarında Kurultay’ın Türk halklarının toplumsal düşüncesi ve kültürel gelişimindeki rolüne değindi.

Son olarak kapanış konuşmasını yapan akademisyen İsa Habibbeyli, Birinci Türkoloji Kurultay’ın 100. yıl dönümü münasebetiyle AMEA’da çeşitli kitap ve monografilerin yayımlanmasının, beşeri ve sosyal bilimler alanlarını kapsayan bilimsel araştırma kurumlarında bir dizi etkinliğin düzenlenmesinin planlandığını ifade etti.